منظور از فضای سبز شهری، نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش های گیاهی انسان ساخت است که هم واجد بازدهی اجتماعی و هم واجد بازدهی اکولوژیک باشند. فضای سبز شهری از دیدگاه شهر سازی در بر گیرنده بخشی از سیمای شهر است که از انواع پوشش های گیاهی تشکیل شده است و به عنوان یک عامل زنده و حیاتی در کنار کالبد بی جان شهر، تعیین کننده ساخت مرفولوژیک شهر است. بنابراین دارایی سبز یک شهر، صرف نظر از فضای سبزی که توسط شهرداری اداره می شود، از مجموع فضای سبز خصوصی، فضای کوچک دارای گیاهان خودروی و زمین های متعلق به دولت تشکیل می شود. رشد صنعت و افزایش جمعیت در شهرها، به ساخت و سازهای سود گرایانه منجر شده است. این ساخت و سازها به مسائل شهری توجهی نداشته است. از سوی دیگر، ضرورت ایجاد کاربری های جدید شهری، برای پاسخ گویی به نیاز روز افزون و اسکان جمعیت به تدریج باعث کاهش سهم فضای سبز و باغ های شهری شده است و در نتیجه موجب آلودگی محیط زیست شده است. فضای سبز شهری به عنوان ریه های تنفسی شهرها به شمار می روند و در شهرها افزون بر عمل کردهای زیبایی شناختی، اجتماعی و ساخت کالبدی شهر، روی تعدیل دما، افزایش رطوبت نسبی ، لطافت هوا، کاهش آلودگی صوتی، افزایش نفوذ پذیری خاک، کاهش سطح ایستایی، بهبود شرایط بیوکلماتیک در شهر و جذب گرد و غبار تاثیر دارند. پوشش گیاهی یک منطقه در حقیقت از یکایک گونه های گیاهی موجود در آن تشکیل شده است. وضعیت آب و هوایی و نوع خاک حدود گونه خاص را تعیین می کند. کیفیت محیط زیست شهری با امکانات و تاسیسات فضای سبز ارتباط مستقیم دارد. در ادوار گذشته در کنار توجه به تفرج روح و زیبایی، جنبه دارویی و اقتصادی کشت گیاهان در فضای سبز و باغ ها مد نظر بوده و در همه آنها از باغ معلق بابل مربوط به سال های قبل از میلاد مسیح تا پردیس های ایرانی مربوط به قرن پنجم میلادی ضمن رعایت جنبه های زینتی و هنری گیاهان کاشته شده، مصارف خوارکی، دارویی، صنعتی، دفع آفات و مانند آن مورد توجه جدی بوده است و در چهار چوب سنت و اصول، هیچ چیز بی مورد و یا تنها برای زیبایی وجود نداشته بلکه آنچه مفید و لازم بوده زیبا عرضه شده است. از جمله گیاهان دارویی که در احداث باغ های عمومی ایران مورد استفاده قرار گرفته می توان از اقاقیا، بید مشک، خر زهره، زوفا، سنجد تلخ، ریش بز، بابونه،گل انگشتانه، زرشک، ختمی، گل ساعتی، گل سرخ، گاو زبان، همیشه بهار، گلرنگ، زعفران و مانند آنها نام برد. در کشورهای دیگر گیاهانی مثل پدوفیل و ذغال اخته در فضای سبز کاشته می شده است. معمولا گیاهان دارویی در مدت کوتاهی، سطح خاک را فرا می گیرند و به علت سبزی و کوتاهی شان زیبایی خاصی را پدید می آورند. این گیاهان نسبت به مواد غذایی پر توقع نبوده و آب بسیار زیادی نیاز ندارند. هم چنین برخی از آنها در برابر شوری خاک مقاومند و دوام و عمر طولانی و سازگاری و استقامت بالایی دارند.
مزایای استفاده از گیاهان دارویی در فضای سبز
1- افزایش تنوع در فضای سبز: در کشور ایران اقلیم های متفاوتی وجود دارد بنابراین تنوع گیاهی دارویی آن نیز زیاد است . با توجه به سازگاری ها و توانایی های گیاهان دارویی که مورد اشاره واقع شد، به کار گیری این گونه ها در فضای سبز، تنوع گونه ها و اکوتیپ ها (از نظر رنگ، فرم، اندازه و سازگاری) را دو چندان می کند و ضریب اطمینان موفقیت طرح و انعطاف طراحی بیشتر می شود. وجود گیاهان دارویی در فضای سبز نشانه ای از توانایی اقلیمی و احوال فرهنگی منطقه است، در حالی که استفاده از کونه های انگشت شمار و غیر بومی در فضای سبز شکنندگی اکوسیستم های احداثی را به همراه دار.
2- حفظ رژیم پلاسم گیاهان دارویی:
چنانچه یک جامعه گیاهی به خاطر نجات از خطر انقراض مورد حمایت انسان قرار گیرد ناچار به زندگی در محدوده طراحی شده توسط انسان می شود. این محدوده ها شامل باغ گیاهشناسی و فضای سبز و در بهترین حالات، محیط های طبیعی قرق شده می شود. در این مجموعه ها،حفاظت انسان ها از گیاهان منجر به حذف پدیده های طبیعی مانند بیماری و آفت، سیل، آتش سوزی و خشکسالی، رقابت و مانند آن می شود. بنابراین طی نسل های متوالی، ژن های مفید که عامل دوام موجود در مقابل این شرایط هستند از این نسل ها حذف می شود. در مورد گیاهان دارویی، این عمل با برداشت گزینشی گیاهان دارویی سالم و قوی از طبیعت توسط انسان تشدید می گردد و در عوض فراوانی ژن های غیر مفید که در شرایط طبیعی و حذف قرار می گیرند، به نحو چشم گیری افزایش می یابد. به این پدیده رانده شدن ژنتیکی می گویند که هر چه جوامع گیاهی و جانوری محدودتر باشد، این پدیده با شدت بیشتری رخ می دهد. در نتیجه این رخداد علی رغم حفظ فرم ظاهر گونه، توانمندی های آن گونه در مقابل شرایط گزینش گر محیط طبیعی به شدت نقصان می یابد و در صورت راه یابی گونه به محیط طبیعی و یا کاهش حمایت انسان، جاندار به سرعت منقرض می گردد. راه جلوگیری از این خطر، توسعه همه جانبه جوامع گیاهی و جانوری در اقلیم های متنوع است. مروری گذرا بر کل مساحت پارک های شهری، کمربندهای سبز و پارک های جنگلی موجود و تنوع اقلیمی کشور نشان می دهد که سطح قابل توجهی از زمین های قابل کشت در اقلیم های گوناگون به احداث فضای سبز اختصاص یافته است. با توجه به این که برای رسیدن به استانداردهای بین المللی فضای سبز سرانه، به فضای سبزی یا چند برابر سطح موجود نیازمندیم، سطح فضای سبز لازم چند برابر خواهد بود و با وارد کردن گیاهان دارویی در فهرست گیاهان مناسب برای فضای سبز جامعه گیاهان دارویی گسترش قابل توجهی پیدا می کند که به علت این گستردگی سطح و اقلیم، تعداد زیادی از عوامل طبیعی اثر خود را بر گیاه اعمال می کنند و علاوه بر آن برداشت از طبیعت هم کاهش می یابد. چنانچه در اثر اقبال عمومی، گیاهان دارویی به فضای سبز مدارس، منازل و داخل آپارتمان ها و روی پشت بام ها راخ یابد، به انقلابی سبز در این زمینه دست خواهیم یافت.
3- جبران بخشی از هزینه ها: اختصاص منابع مرغوب آب و خاک به احداث فضای سبز که به واسطه رشد شهرهای بزرگ در اراضی درجه یک کشاورزی امری غیر قابل اجتناب گردیده است، سطح وسیع و در حال گسترش فضای سبز و هزینه های کاشت و داشت و کادر فنی و اجرایی فضای سبز، بهای سنگینی است که شهروندان برای سلامت خود و محیط زیست باید پرداخت کنند، بهایی که صرفه جویی و گریز از آن، مخارج بهداشتی و هزینه های اجتماعی بسیار بیشتری به بار خواهد آورد. در دید کلان، بر آورد ارزش های معنوی زیست محیطی، حفاظتی، تفریحی و مانند آن در فضای سبز نیاز به امکاناتی گسترده و مانند آن در فضای سبز نیاز به امکاناتی گسترده و تخصص هایی است که بتوان بر اساس آن به بیان ارزش واقعی پرداخت. این ارزش ها برای اکثریت مردم به خوبی ارزش های ریالی قابل لمس نیست. با کشت گیاهان دارویی در فضای سبز بخشی از هزینه های ریالی قابل باز یافت است و با توجه به نزدیکی این مکان ها به مراکز صنعتی و تجاری هزینه حمل و نقل نیز کاهش می یابد. نیاز آبی گیاهان بومی معمولا کمتر از گیاهان غیر بومی است که این امر صرفه جویی در مصرف آب آبیاری است. در این امر مسیر فرصت شغلی ایجاد می شود و داوطلبانی مانند فارغ التحصیلان کشاورزی و منابع طبیعی، محصلین مدارس، بازنشست گان و افراد عادی در قبال درصدی از سود می توانند مراحل دیگری از تولید مانند برداشت، جدا سازی و خشک کردن گیاهان دارویی را انجام دهند.
4- تامین اهداف آموزشی، تحقیقاتی و گردشگری: علی رغم سابقه طولانی استفاده از گیاهان دارویی و وجود انواع گیاهان دارویی در کشور متاسفانه درصد کمی از فرهیختگان جامعه و تحصیل کرد گان علوم گیاهی، کشاورزی و منابع طبیعی با این گیاهان آشنا هستند و برای افزایش آگاهی های اجتماعی، در این زمینه باید آموزش مسئولین و دولت مردان ، مردم عادی و تحصیل کرد گان از مقاطع دبیرستان تا دانشگاه و حتی متخصصین فضای سبز امکان این آموزش را فراهم می کند. در کشورهایی مثل شیلی وهن افزایش نجومی و سالیانه سطح فضای سبز مرهون توجه به آموزش عمومی و مشارکت مردمی است.
در امر پژوهش، گر چه افراد محدودی در امر کشت و کار گیاهان دارویی تخصص دارند، توسعه کمی شناخت گیاهان دارویی قدم گذاری در مراحل بعدی امر پژوهش را ممکن می سازد و اختصاص فضای سبز محیط های آموزشی به کشت گیاهان دارویی، زمینه را برای تحقیق در جنبه های مختلف گیاهان دارویی را ممکن می سازد و سازگاری این گونه ها را معلوم می کند. در شهرهایی که جاذبه های گردشگری دارند، وجود باغ های گیاهشناسی و فضاهای سبز دارای گونه های بومی کشور و گیاهان دارویی تاثیر بسزایی در جذب گردشگران متخصص بدان شهرها دارد.
5-کنترل فرسایش بادی: در مکان هایی که زمین به اختیار و یا از روی اضطرار به صورت آیش رها می شود با وزش بادهای شدید و یا رواناب ناشی از بارندگی رو به رو است، یکی از راه های بسیار موثر در کنترل فرسایش خاک، بر جای گذاشتن بقایای محصولاتی مانند کرچک و مارتیغال که تنها بذر آنها برداشت می شود، برای تامین این هدف مناسب به نظر می رسد. هم چنین استفاده از گیاهان دارویی چند ساله مانند زوفا، اسطوخودوس و آویشن می توانند در کنترل فرسایش بسیار موثر باشند. بو مادران استاندارد، تحمل نسبتا خوبی در مقابل چرای احشام دارد. کاشت گیاهانی مانند، سنا، آکاسیا و آکالیپتوس در مجاورت کویر، موانع مناسبی در جلوگیری از پیش روی کویر هستند. خار شتر، کور و هندوانه ابوجهل با شیب های تند بسیار سازگارند، بنابراین کشت آنها در زمین های شیب دار می تواند عامل مهمی در حفظ خاک باشد. گیاهان دارویی نظیر اوکالیپتوس جهت احداث باد شکن و جلوگیری از فرسایش بادی بسیار موثر هستند. بنابراین گیاهان دارویی در ارائه خدمات بوم شناختی نیز بسیار توانمند هستند.
